Terugblik Kennis- netwerkdag Bodem Oost-Nederland, 11 november 2025

Organisatie: Onder Twente, IJsselland Doorgrond en Gelders Ondergrond Overleg (GOO)

Een volle dag over gezonde, vitale en toekomstbestendige bodems

Een grauwe herfstdag buiten, maar binnen in Het Koelhuis in Zutphen gonst het van de energie. Meer dan honderd bodemprofessionals uit Overijssel en Gelderland komen samen voor de tweede gezamenlijke Kennis- netwerkdag Bodem Oost-Nederland. Beleidsmakers, onderzoekers, adviseurs en toezichthouders delen er inzichten over de gezonde bodem, nieuwe meetmethoden, samenwerking in het werkveld en actuele thema’s als PFAS en microplastics in de bodem. Dagvoorzitter Annelies de Graaf (coördinator GOO) opent de dag en benadrukt hoe waardevol het is dat de twee provincies samen optrekken:

Bodem en ondergrond houden zich niet aan provinciegrenzen.
Kennisuitwisseling helpt ons om sneller stappen te zetten.

Thema: Gezonde bodem – van meten naar samenwerken

De ochtend start met het thema ‘Gezonde bodem’, gepresenteerd door Laura Timmermans (gemeente Zwolle) namens de Overijsselse themagroep Gezonde bodem. De groep ontwikkelde samen met o.a. Witteveen+Bos een meetmethode voor bodemgezondheid in het bebouwde gebied. De methode bouwt voort op de methode die gemeente Amsterdam eerder ontwikkelde voor beoordelen van de bodemgezondheid in de stad. In verschillende gemeenten – van Kampen tot Enschede – wordt nu gemeten aan parken, ontwikkellocaties en probleemlocaties.
De kracht zit in samenwerking: door vergelijkbare metingen uit te voeren, ontstaat een schat aan data waarmee gemeenten elkaars inzichten kunnen benutten. Laura vertelt hoe ook ‘zachte’ aspecten van bodemgezondheid worden meegenomen, zoals welzijn en leefbaarheid.

We maken zelfs uitstapjes naar het sociale domein –

want een gezonde bodem draagt ook bij aan gezonde mensen.

Naast pH, organische stof en infiltratievermogen wordt geëxperimenteerd met innovatieve methoden zoals bodemgeluidmetingen (waaruit je kunt afleiden hoe actief het bodemleven is) en DNA-analyses van bodemorganismen.
De themagroep werkt aan een kennisagenda en verwacht begin 2026 de eerste resultaten van de gezamenlijke meetcampagne te presenteren. Presentatie Laura Timmermans

Van meetmethode tot bodemtoets
Daarna neemt Gert Tiekstra (Omgevingsdienst Twente) het stokje over. Hij laat zien hoe Onder Twente werkt aan een Bodemtoets: een praktische werkwijze om de vitaliteit van de bodem in de openbare ruimte in beeld te brengen.

Met studenten van Saxion is een procesbeschrijving ontwikkeld die helpt bij het stellen van de juiste onderzoeksvragen en het koppelen van metingen aan adviezen voor beheer en inrichting. De aanpak wordt stap voor stap verder verfijnd, met oog voor biologische, chemische en fysische parameters. Presentatie Gert Tiekstra

Gelderland zet de bodem op de kaart
Everhard van Essen (provincie Gelderland) presenteert de nieuwe landbouwbodemkwaliteitskaart Gelderland. Op deze kaart is per gebied te zien hoe de bodem scoort op verschillende ecosysteemdiensten, van voedselproductie tot waterregulatie. “Duurzaam beheerde landbouwbodems zijn cruciaal voor gezonde gewassen, waterkwaliteit en klimaatdoelen,” aldus Van Essen. De kaart geeft inzicht in waar de bodem goed presteert – en waar risico’s liggen, bijvoorbeeld op aspecten als verdichting of uitspoeling van nutriënten. De provincie gebruikt deze informatie om gericht maatregelen te stimuleren die bodem en water versterken. Presentatie Everhard van Essen

De kracht van verbinding: de kennisnetwerklijst van het GOO
Rutger Remmers (provincie Gelderland) licht vervolgens toe hoe het GOO zijn kennisnetwerklijst heeft vernieuwd. Deze interne lijst bundelt expertise van professionals uit het brede bodem- en ondergrondwerkveld in Gelderland.
Met één overzicht kunnen collega’s snel zien wie kennis heeft van bijvoorbeeld grondwater, geodata, PFAS of stedelijke ondergrond. De lijst is niet openbaar maar beschikbaar voor partners binnen het netwerk. Om de zichtbaarheid te vergroten worden ook korte interviews met betrokkenen gepubliceerd.

We willen dat mensen elkaar makkelijker weten te vinden.
De kennis is er – het gaat erom dat we elkaar op tijd bellen.

De bodemwerker van de toekomst
Een vooruitblik komt van Annemieke van Es (gemeente Hengelo). Zij presenteert de resultaten van het onderzoek “Bodem(mede)werk(er) van de toekomst” van Onder Twente. In samenwerking met HR-specialisten, teammanagers en Saxion werd onderzocht welke kennis en competenties het werkveld de komende jaren nodig heeft. De toekomst vraagt om meer samenwerking, communicatieve vaardigheden en regie over complexe opgaven. Vitale bodems en vitale banen horen bij elkaar, aldus Annemieke: “We hebben ambassadeurs nodig die het verhaal van de bodem kunnen vertellen – van de raad tot de straat.” Met persona’s en strategische personeelsplanning wordt gewerkt aan een gedeeld beeld van de functies en rollen die nodig zijn. Het onderzoek is inmiddels afgerond, maar de gemeenten van Onder Twente blijven in gesprek en verkennen of inzetten van bepaalde functionarissen voor meerdere gemeenten in de toekomst meerwaarde kan hebben. Presentatie Annemieke van Es

PFAS: worsteling met regels, sanering en samenwerking
Het ochtendprogramma eindigt luchtig én inhoudelijk met een PFAS-quiz, geleid door Jasper Lackin (provincie Overijssel) en Jos Reijerink (provincie Gelderland) en Paul Oude Boerrigter (provincie Gelderland). Met gekleurde briefjes beantwoordt het publiek meerkeuzevragen over de herkomst, verspreiding en aanpak van PFAS.
De kern van hun boodschap: er is nog veel onzeker, maar samenwerking is de sleutel. Provincies trekken samen op in de ontwikkeling van handelingskaders en kennisdeling via de omgevingsdiensten.

PFAS is ingewikkeld, maar ook een prachtige aanleiding om
kennis te bundelen. Niemand kan dit alleen oplossen.

Na de lunch: spel, spanning en blootstelling
Na een goed verzorgde lunch volgt een interactieve sessie onder leiding van Tamara Onos, arbeidshygiënist, veiligheidskundige en thrillerschrijver. In haar moordspel ‘Vergiftigd’ neemt ze de deelnemers mee in de wereld van gevaar en risico. Wat begint als een onschuldig zwembadfeest, eindigt in een moordonderzoek waarin blootstellingsroutes en chemische stoffen een hoofdrol spelen. De zaal doet enthousiast mee – lachen, nadenken en leren tegelijk. De boodschap: “Gevaar is niet hetzelfde als risico. Pas als je blootstelling begrijpt, kun je echt veilig werken.” Het spel is een goed voorbeeld van andere communicatiemiddelen waarmee complexe informatie overgedragen kan worden aan inwoners, bestuurders en bedrijven.

Gevaar is niet hetzelfde als risico.
Pas als je blootstelling begrijpt, kun je echt veilig werken.

Gevarieerde en levendige deelsessies

In twee rondes steken aanwezigen hun licht en gaan ze in gesprek over verschillende onderwerpen. Hieronder een kort overzicht met links naar de presentaties.

Ronde 1 (13.30 – 14.45 uur)

1. Programma Bodem, Ondergrond en Grondwater (pBOG) – ministerie van IenW
Manfred Beckman Lapré (Rijkswaterstaat) licht de doelen en stand van zaken van het pBOG toe. Voor het gros van de thema’s die in het programma worden uitgewerkt, willen het Rijk en de koepels samen inzetten op een lerende aanpak. Samenwerking en samen leren met mede-overheden staat centraal in de route richting 2026, 2033 en verder.

In het gesprek met de deelnemers legt Manfred de vraag voor welke knelpunten en behoeften er in Oost-Nederland spelen met betrekking tot bodem-, ondergrond- en grondwatervraagstukken. En hoe de lerende aanpak er voor deze zaken uit kan zien. De oogst van het gesprek wordt betroken bij de verdere uitwerking van het programma. Presentatie pBOG

2. Aanpak diffuse bodemverontreiniging

Lood en arseen in Overijssel: Judith Brunink (provincie Overijssel) en Corinne Koot (Witteveen+Bos) presenteren de provinciedekkende inventarisatie naar diffuse arseen- en lood-verontreinigingen en de actuele risico-inzichten. Presentatie Judith Brunink en Corinne Koot
Diffuus lood in Arnhem: Petra Polman-Drogtrop en Peter Bouter (gemeente Arnhem) delen hun aanpak van onderzoek en sanering van diffuus lood in Arnhemse tuinen. Presentatie Petra Polman-Drogtrop en Peter Bouter

3. Innovaties in onderzoeksmethoden voor asbest in de bodem
Projectbureau BAS (Bodem Asbest Sanering) presenteert de aanpak van asbest in de bodem in de regio rondom de voormalige Eternit-fabriek in Goor. Het projectbureau werkt met partners aan innovaties in onderzoek en sanering van asbest in de bodem. De mogelijkheden van inzet van AI bij bodemonderzoek worden onderzocht. Samen met de WUR wordt gezocht naar vormen van natuurlijke afbraak van asbest (bioremediotion).

Daarna zijn de deelnemers aan zet. Aan de hand van een aantal vragen bespreken zij hoe een ieder aankijkt tegen deze innovaties en de praktische en juridische consequenties daarvan. Het gaat daarbij om vragen als: Welke saneringaanpak heeft de voorkeur bij verschillende type locaties: graven, bioremediation of niets doen? Welke regelgeving is van toepassing voor een biologische sanering? Projectbureau BAS neemt de reacties mee bij het verdere onderzoek. Presentatie projectbureau BAS

Ronde 2 (15.15 – 16.15 uur)

1. Bodemenergie en geothermie – actuele ontwikkelingen

Bodemenergie: Lieneke Stam (gemeente Zwolle) vertelt over beleidssturing op bodemenergiesystemen en onderzoek naar (voorkomen van) cumulatieve effecten van open bodemenergiesystemen door gemeente Zwolle. Presentatie Lieneke Stam
Geothermie: Frank Schoof (provincie Gelderland) bespreekt nieuwe inzichten uit SCAN-boringen van EBN en TNO en wat deze betekenen voor (ondiepe en diepe) geothermie in Gelderland. Presentatie Frank Schoof

2. Bodemregels in het omgevingsplan – projecten in Oost-Nederland

Overijssel: Judith Brunink en Agnes Klink (provincie Overijssel) geven een update over het pas gestarte project om te komen tot een handboek met voorbeeldregels.
Gelderland: Gea Wissels (gemeente Arnhem) en Alex Bouman (gemeente Ede) delen ervaringen met toepassing van Gelderse voorbeeldregels. Gerd de Kruif (GOO) lichtte de voorgenomen uitbreiding van de Gelderse voorbeeldregels toe.
Presentatie Bodemregels in omgevingsplan

3. Gelderse projecten: secundaire bouwstoffen en microplastics

Bouwstoffenkaart: Sander Corton (ODRA) presenteert de kaart met toepassingen van secundaire bouwstoffen en grootschalige grondtoepassingen van regio Arnhem. Presentatie bouwstoffenkaart
Microplastics Arnhem: Peter Bouter (gemeente Arnhem) en Jeroen Oosterwegel (Geofoxx) geven een update van het onderzoek naar microplastics in bodem, water en slib, uitgevoerd met RIVM, MinIenW, Bioclear en studenten van WUR. Presentatie microplastics

Reflectie en vooruitblik
De dag sluit af met informele gesprekken bij de borrel. De deelnemers waarderen vooral de inhoudelijke bijdragen, en de afwisseling tussen inhoud, interactie en ontmoeting. De belangrijkste lessen van de dag:

Samen meten = samen leren: uniforme meetmethoden versterken regionale kennis.
De bodem verdient een vaste plek in beleid én personeelsbeleid.
PFAS vraagt om gezamenlijke aanpak en voortdurende kennisdeling.
En: plezier in leren helpt ons de bodem letterlijk beter te begrijpen en om het begrip van de bodem bij niet-bodemdeskundigen te vergroten.

Met een goed gevulde kennisagenda en nieuwe contacten kijkt het GOO samen met Onder Twente en IJsselland Doorgrond terug op een inspirerende dag.